1.Зан төрхийн назгай байдал
Монгол хүний оюун санааны хамгийн чухал шинж бүхий л сэтгэцийн үндэс нь назгай байдал лав мөн.
Байгаль хамгаалал
Ой модоо хайрлан хамгаалъя
www.ena-fleg-mongolia.mn
Banjig.Net дахь олон нийтийн сурталчилгаа
Энэ назгай байдал, байгаль, түүхээс үүдэлтэй юм. Балар эрт цагт монгол нүүдэлчдийн нүүдэллэж явсан Төв Азийн бэсрэг уулсын байгаль нь хатуу бөгөөд догшин ажээ. Үүн дээр нь түүхэн үйл явц тухайлбал эзэрхэг ёс овгийн байгууллын хойш тогтсон, харийн дарлалд олон жил нухлуулсан, энэтхэг төвдийн шашны нөлөөнд мунхарсан энэ бүгд Төв Азийн овог аймгууд, түүний дотор монголчуудын сэтгэл оюуны төрх байдалд ул мөрөө үлдээжээ.
Зарим нэг онцолж үзэх зүйл байвч, даамай шингэсэн аминлаг назгай байдал нь тэдний жам ёсны дүр төрх болж улмаар монголын ард түмний олон мянган жилийн түүхийг тодорхойлсоор иржээ.
Энэ назгай байдал европчуудын толгойд үл багтан эдүгээ ч таны нүд рүү цоргисоор л. Та төрийн байгуулал, эдийн засгийн амьдрал, шашин шүтлэг, зан заншил зэргийн алийг нь ч аваад харсан хүлцэнгүй бөгөөд мал тэдний амьдралын үндэс нь юм. Тэдний амьдрал үхэл 2 малтай холбоотой гэхэд ямар ч хэтрүүлэг болохгүй.
Иймээс ч тэд малынхаа төлөө юуг ч хайрлахгүй байх нь аргагүй гэж бодмоор.
Бас мянга мянган жил болохдоо тэд малыг хөнөөдөг элдэв өвчин, зэрэг зүйлстэй тэмцэх бүдүүлэг ч атугай зохистой арга ажиллагаа боловсруулсан ёстой. Гэтэл бодит амьдрал дээр бид байх ёстой юмны огт эсрэг байдалтай тааралдах юм. Монголын мал аж ахуйн өнөөгийн хэлбэр туйлийн бүдүүлэг байна. Энэ бол хүний гар огтхон ч хүрээгүй балар эртний мал аж ахуй гэж бүрэн утгаар хэлж болно.
2. Залхуурах, зүгээр суух хоёр
зан төрхийн назгай байдалтай байдаг монгол хүний өөр бас нэг шинж байдал бол түүний ямар нэгэн тийм зарчимлаг залхуурал юм. Монгол хүнийг ажил хийх авъяас чадваргүй гэж хэлж болохгүй. Тийм биш.
Шаардлага гарвал тэд мэрийлттэйгээр удаан ажиллаж чадна.
Гай болоход монгол хүнажил хийх дургүй. Аливаад хүч гаргахыг үзэж чаддаггүй.
Тэд орос дарга юмуу гадаадын худалдааны ÷ þìóó ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí õàðèóöëàãàòàé àæèë ýðõýëñýí хүмүүсийг áàéíãà ë çàâã¿é àæèë ýðõýëñýí áàéãààã õàðààä äîòðîî ãàéõäàã.
Òýäíèé îéëãîëòîîð àæèë õèéæ áóé õ¿íèé çýðýã äýâ äýýø àõèõ òóñàì àæèë íü áàãàñàõ ¸ñòîé.
Ýíýõ¿¿ çàð÷èìëàã çàëõóóðëûí ¿ð äàãàâàð íü ïðàêòèê äýýð áîë åð人 ç¿ãýýð ñóóõ ÿâäàë þì. Èéíõ¿¿ ç¿ãýýð ñóóõûã ÿëàíãóÿà íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé÷¿¿ä îíöãîé òààøààäàã. Ìîíãîëä ýìýãòýé÷¿¿ä áà õ¿¿õä¿¿ä ë àæèëëàäàã. Òýä àéë ãýðèéí á¿õèé ë àæëûã àìæóóëäàã. Õàðèí ãýðèéí ýçýí àÿí æèí ãýõýýñ áèø áóñàä ¿åä ãýðòýý ç¿ãýýð ñóóæ èäýæ óóæ, ñààõàëòûíõààðàà àéë÷èëæ, çî÷èí õ¿ëýýæ àâàí äóóëñàí ñîíññîíîî õóâààëöàí ÿðèëöàíà.
3. Öàã áîë ìºí㺠áèø
Àìåðèêò áàéäàã ýíýõ¿¿ ç¿éð ¿ã ìîíãîëä áîë öàã áîë ìºí㺠áèø ãýñýí óòãààð óðâóóãààð õýðýãëýæ áîëíî. Ó÷èð þóí ãýâýýñ ìîíãîë÷óóä öàãèéã åðººñ îéøîîäîãã¿é. îéøîîõ àðãàà ÷ ìýääýãã¿é.
4. Õèð áóðòàã, öýâýð áóñ áàéäàë
Ñî¸ë áàãàòàé ÿìàðâàà íýãýí õ¿íèé àäèë ìîíãîë õ¿í õèð áóðòàã, öýâýð áóñ áàéäàë äóíä àæ òºðíº. Ìîíãîë õ¿í ñàâàí õýðýãëýõèéã ìýäýõã¿é. Òýä ãàð í¿¿ðýý õ¿éòýí óñààð óãààñàí áîëíî. Áèåý õýçýý ÷ óãààæ ¿çýýã¿é.
Èéì ó÷ðààñ àðüñàíä íü çóçààí õàòóó õèð òîãòîíî. ªìñºæ áàéãàà äýýëýý áàñ ë óãààõã¿é. Äýýëýý óðàãäòàë íü òàéëàõã¿é ºìñºíº. Àç áîëîõîä ìîíãîë÷óóäûí õóâöàñ õèéæ ºìñäºã õÿòàäûí äààâóó ýäýëãýý ìóóòàé, æèëýýñ õýòýðäýãã¿é áîëîõîîð òýä àðãà áóþó æèëä íýã óäàà öàìö, ºìä, äýýëýý æèëä íýã óäàà ñîëèíî ãýñýí ¿ã.
Åðäèéí öàãò ìîíãîë õ¿íèé äýýë òîñòîé, õºëñòýéí äýýð, ýíä òýíäã¿é öîîðõîé áàéíà. Õèð õºëñ íü õóòãàëäààä ìîíãîë õ¿íýýñ õà÷èí ìóóõàé ¿íýð õàíõèéõýä çàíã íü ìýäýõã¿é õ¿ì¿¿ñ ººðèéí ýðõã¿é çýâ¿¿öíý. Ãýð îðîíä íü öýâýð áóñ áàéäàë ýíä òýíäã¿é. Ñàâ ñóóëãàà óãààäã¿éãýýñ ìºí ë çóççàí õèð òîãòñîí áàéíà.
/Тохиолдол: бодит явдал. тэр үеийн оросын консул яагаад ч юм гудамжинд ил бие засаж суусан нэгэн эмэгтэйг морин тэргээрээ дайрчихжээ. Тэгээд монголын засаг захиргааныхан энэ талаар зүйн дагуу албан ёсны эсэргүүцэл явуулсан аж. Гэтэл тэр үед оросын консул байсан Шишмарев хотын гол гудамжинд "бүргэдийн суудал үзүүлж" буй хүний амь насыг хариуцахгүй гэжээ. Удаан хугацаанд олон удаа дипломат бичиг харилцан солилцсоны эцэст оросын консул болон оросын хүмүүсийг тусгай гудмаар явуулж байх, түүнчлэн гудамжинд монголчуудыг "бүргэдийн суудал үзүүлэхийг" хориглох шийдвэр гаргаж байсан гэдэг.
5. Õàðàíõóé á¿ä¿¿ëýã áà ìóõàð áèøðýë
Ìîíãîë÷óóäûã ñî¸ë áîëîâñðîëûí ñàëáàðò áîãèíî õóãàöààíä ¿ñðýëò õèéíý ãýæ íàéäâàë òóéëûí óó÷ëàøã¿é õºíãºìñºã ÿâäàë áîëîõ íü ºìíºõ çø¿éë¿¿äýýñ õàðàõàä òîäîðõîé áàéíà.
¯íýõýýð ÷ ìîíãîë÷óóä ãàéõàëòàé á¿ä¿¿ëýã õàðàíõóé áàéíà. Òºðèéí æîëîî àòãàäàã äýýä ëàì íî¸äûã íü ýñ òîîöâîë ìîíãîë÷óóä á¿ãäýýðýý äýíä¿¿ àð÷ààã¿é áàéäàëòàé áàéíà.
Æèðèéí ìîíãîë õ¿í õýäýí ìàë, í¿¿äëèéí õýâøëýýñ ººð þó ÷ ìýäýõã¿é áàéíà. Áè÷èã ¿ñýã, óäàì ñóäàð, ò¿¿õ, ¿ã¿é ÿäàæ õóó÷íû õîò áàëãàñ, õºøºº äóðñãàëûí òàëààð õýëýõ ¿ãã¿é áàéäàã. /Õ¿í àìûí 1% íü áè÷èã ¿ñýãòýé/ õîøóóíààñàà ãàð÷ ¿çýýã¿é õ¿í áàéõ áà хүрээг холын оронд байдаг гэж төсөөлж Манж хаан, оросын баатар цагаан хаан гэж байдгыг дуулах нь дуулжээ. Харин тэнд хаана хаана юу байдагтэндхийн ард түмнүүдийн талаар юу ч мэдэхгүй байлаа.
6. Ажигламтгай сониуч зан
Гайхмаар ажигламтгай байдал бол монгол хүний шинж гэлтэй. Монгол хүн ердийн хуримтлуулсан сэтгэгдлээр ядмаг болоод ч тэр үү эсвэл ямар ч ачаалалгүй байдаг эмнэг онгон ухааных нь тусгаж авах чадвар дэндүү их болоод ч тэр үү ямартай ч европчуудын огт анзааралгүй өнгөрөөж болох юмыг монгол хүн л гярхай харах чадвартай юм байна лээ.
7 Бодь сэтгэл, зочломтгой зан.
Монгол хүний зан төрхийн зан төрхийн ихээхэн сэтгэл татам чанарт тэдний хөгжилтэй бодь сэтгэл, зочломтгой зан юм. Та хөмсөг зангидсан дүнсгэр монгол эртэй барагтай л бол тааралдахгүй. Зан аашаа хувиргах нь их огцом. Нэг ёсондоо том хүн бус хүүхдүүд аятай сэтгэгдэл төрүүлнэ. Монгол хүн ер нь хөгжилтэй бодь сэтгэл өвөрлөж, хаш цагаан шүд яралзуулан бусдыг дооглож бусдад дооглуулж тачигнатал хөхөрч, хээр талаар морин дэл дээр цээл хоолойгоор илүү өргөн айзам уртын дуугаа дуулна.
Зочломтгой заншил нь бүүр ч гойд. Ямар ч зочныг сайхан хүлээж авч, хойморын ойролцоо суухыг урин гэрийн эзэгтэй цай аягалахад гэрийн эзэн хөөрөг барьж тамхилна. Зочломтгой зан чанар нь аян замын хүмүүсийн ажлыг хөнгөвчилдөг.
8. Эрэгтэй эмэгтэй хүний харилцаа
Урьд цагт эр эмийн харилцаа нь хатуу тогтсон хуулиар зохицуулагдаж байсан бол Автономит Монголд бэлгийн амьдрал ялангуяа дээд ангийнханд заримдаа 8-9 насанд эхэлдэг байна. Харин жирийн хүмүүсийн дунд энэ нь 15-16 насанд эхлэх боловч гэрлэгсдийн ихэнх нь 17-19 настан байх бөгөөд тэдний ихэнх нь "хориотой алим"-ний амтыг амталдаг ажээ. Монгол эмэгтэй өөр хаана ч байхгүй энгэр султай.
/Би монголын эрхзүйг тодорхойлох санаатай материал цуглуулж явахдаа учир сайн ойлгох хүмүүсээс хүчингийн хэргийг яаж шийтгэдэг гэж асуухад тэд ерөөсөө түгдрээд хариулж чаддаггүй байлаа.
Харин нэгэн номтой байрын ламаас асуухад "За даа. манайд ч ийм гэмт хэрэг байдаггүй юм шүү дээ. Манай хүүхнүүд ердөө татгалздаггүй амьтад шүү дээ" гэж илэн далангүй айлдаж билээ.
No comments:
Post a Comment