Monday, September 27, 2010

Буриад монголчуудын уг гарвалын тухай товч мэдээлэл

Баргабаатар 3 хүүтэй:

1. Илюдэр
2. Гүрбуриад
3. Хорилдой мэргэн

Илюдэр талынхныг онход түргэн дуудлагатай гэдэг. Илюдэр хоёр хүүтэй байсан. Том хүү Торгон, удаахь хүү нь Дүргэн юм. Торгон нь торгон торгууд(хэрэйдийн торгууд биш юм)ын дээд өвөг, Дүргэн нь дөрвөн буюу дөрвөдүүдийн дээд өвөг болно.

Гүрбуриад буюу Буриадай мэргэн мөн Эхирид, Булгад гэсэн хоёр хүүтэй байсан. Эднийг Байгал нуурын баруун талын буриадууд гэдэг.

Эхирид нь 14 хүбүүнтэй:
1. Чингилдэр:
-Хазаалай, Халюнтай, Хэрмэн гэсэн 3 хүбүүнтэй
2. Шону:
-Борхой, Бурлай, Басай, Хамнай, Түмэн, Заяхай,
Боогол, Соогол гэсэн хүбүүдтэй
3. Алагтай:
-Амар, Абай гэсэн 2 хүбүүнтэй
4. Хуудай сагун:
-Тогто мэргэн, Сахир, Сэмир гэсэн 3 хүбүүнтэй
5. Баяндай
6. Хонгоодор(Хунгаруд буюу Хонгиродын омгийн дээд өвөг)
7. Готол
8. Абаганут
9. Шоодой
10. Бариахай
11. Хариад
12. Хэрмэн (Хэрх)
13. Буян
14. Бабай

Эхирид буриадын Шону овогтны түмэдээс гарвалтнаас гаргалтай Тарган Батаха (Таргун Ботохой) хатны харъяат буриадууд болох түмэдүүд Өвөрмонголын Ордос орчимд Шар мөрний эхээр нутаглаж үлдсэн ажээ. Тиймээс эхирид буриадын бөөгийн дуудлаганд
Шарай мөрний уhан
Шандын таван заяан
Зуун сагаан түмэн
Дульдай түргэн ноён
Дурсал сагаан иибэн
Тарган сагаан ийбэн

гэж Батаха хатныг магтаж дуулсан байдаг.

Булгад нь харин Булган хар, Бузган хар гэсэн 2 хүүтэй.
Булган хар нь Хариад, Хурмаш, Хүрхүүд, Тоглук, Олухун(Ользон), Буумал(Буган), Баруухай түргэн, Борж даглай, Нарийн Хоохой, Сагаан гэсэн 10 хүүтэй байв.
Бузган хар нь Ноён буур, Ноён тулга гэсэн 2 хүбүүнтэй байсан.
Ноён буур нь Енгут хүбүүнтэй, Ноён тулга нь Заваан, Зага, Зүүнэй, Хүнд гэсэн 4 хүбүүнтэй байв.

Хорилдой мэргэн 3 эхнэртэй байсан:
Анхны эхнэр Баргужингуа нь ганц басган Алун гуаг төрүүлсэн.
Хоёр дахь эхнэр Шаралдай нь 5 хүү төрүүлсэн: Галзуут, Хуацай, Хүбдүүд, Гушад, Шарайд нар юм.
Гурав дахь эхнэр нь Нагатай нь 6 хүү төрүүлсэн. Харгана, Худай, Бодонгууд, Хальбин, Сагаангууд, Батнай нар юм. Тэдгээр нь бас 5-14 хүбүүдтэй байжээ.


Галзуут:
1. Дагахан
2. Дорогошо
3. Жинхэн
4. Дэлгэр
5. Нохой ураг
6. Хабагтай
7. Шоно
8. Хаадагта
9. Алаахай (Халаахайтан)
10. Онход
11. Харбагар
12. Эршим

Хуасай:
1. Барюшка
2. Бөгтөр
3. Боохой
4. Токтор
5. Цагаан малгай
6. Онгор
7. Баабагар
8. Харилхан
9. Табаххал
10. Обогор
11. Богодор

Хүбдүүд:
1. Улаалзай
2. Лэгдүүд
3. Цагаалзай
4. Түмэрчин(Хабчиг)
5. Байтай
6. Борюха (Бяруу)
7. Нохой ураг
8. Булгадай

Гушад:
1. Мэргэн шара
2. Бүхэ хар
3. Хариад
4. Онху
5. Бариад

Шарайд:
1. Худанца
2. Ахадай
3. Долоод
4. Тоботой
5. Дэлдэй
6. Хагшууд
7. Сунит
8. Альбит
9. Бугат
10. Анатай
11. Гэгмит

Харгана:
1. Моотгон
2. Хүхэнэт(()хөхүүд)
3. Хоранут(харанут)
4. Онход
5. Тангуд(тайгуд)
6. Абахан
7. Баряхан
8. Баатархан
9. Хоодой
10. Шуудай
11. Байталай
12. Хутууд
13. Батнай
14. Хонит

Худай:
1. Кудуй
2. Харатулуй
3. Бытихэд
4. Золгор
5. Зэлхэт(зэлмэн)
6. Михат
7. Алагут
8. Шилхар(шилжир)

Бодонгууд:
1. Суурь
2. Хялба
3. Ачуул
4. Түгнэ(түлээчин)
5. Гахан
6. Саръяата
7. Оргодой
8. Будант(бөөт)
9. Баядай(баядул)

Хальбин:
1. Гутаар
2. Хуригай
3. Мэнгэй
4. Жирохон
5. Зургад
6. Барагтай
7. Бэбэр

1. Habulhaan | 2010-03-22 11:18:22
Хальбин:
1. Гутаар
2. Хуригай
3. Мэнгэй
4. Жирохон
5. Зургад
6. Барагтай
7. Бэбэр
8. Бугат

Сагаангууд:
1. Үбэгтэй
2. Үбэгэ
3. Баянгу
4. Туньхан
5. Улянхай(бэлтэргэ)
6. Үбэгөө
7. Хушууша(даргул)
8. Бүтэй
9. Шонод
10. Унхад(онход)
11. Хариад(хармут)
12. Бүрөвд(бүргэд)

Батнай:
1. Догшит
2. Заянха(заянт)
3. Шалдан(шилдэй)
4. Хэдгэнэ
5. Малан
6. Хариуд(хариад)
7. Бариат(бариут, бар, бариад)

1 comment:

  1. Mende amoor! haisan medeelelee olsondoo bayartai bnaa bayarlalaa Mini urgiin ovog Hazaalai gsn bdagiin endees uzehed Ehirid buyu Buryadai mergenees ug garvaltai gj oilgoj bolohuu? ene talaar delgerengui medeelel haanhaa avch bolohiig helj uguuch Bayarlalaa

    ReplyDelete